“Door de duisternis kon je vaag een glimp opvangen van lichamen die in vreemde fantastische houdingen lagen, gebogen schouders, gebogen knieën, achterovergeworpen hoofden en omhoog wijzende kinnen, met hier en daar een donker, glansloos oog gericht op de nieuwkomer. Uit de zwarte schaduwen glinsterden kleine rode cirkels van licht, nu helder, dan weer zwak, als het brandende gif in de ingewanden van de metalen pijpen was of afnam. De meesten zwegen, maar sommigen mompelden in zichzelf, en anderen praatten met elkaar met een vreemde, lage, monotone stem, hun gesprekken kwamen in vlagen en verdwenen dan plotseling in stilte, ieder mompelde zijn eigen gedachten en schonk weinig aandacht aan de woorden van zijn buurman. … Toen ik binnenkwam, kwam een vale Maleise bediende aangesneld met een pijp voor me en een voorraad drugs, en wenkte me naar een lege kooi.” (-uit De man met de verdraaide lip; De avonturen van Sherlock Holmes door Arthur Conan Doyle)
Deze kleine paragraaf in de Avonturen van Sherlock Holmes beschrijft een van de populaire beelden die we hebben van opiumkelders. Auteur Doyle was niet de enige die opiumholen beschreef als onderdeel van een duistere kant van Victoriaans Londen; Oscar Wilde en Charles Dickens beschreven deze gevaarlijke plekken, gerund door mysterieuze Oosterse mensen, ook in hun boeken. Zelfs kranten in Europese steden beschreven Londen vrolijk als het sensationele en sinistere centrum van een wijdvertakt netwerk van opiumkelders.
Maar in werkelijkheid waren opiumholen lang niet zo wijdverspreid in Londen (wel in Frankrijk) of zo mysterieus als deze populaire verhalen ons vertellen. In de Victoriaanse tijd waren laudanum, een afgeleide van opium, en andere opiaten gemakkelijk verkrijgbaar in drogisterijen en werden ze gebruikt als een algemeen medicijn voor een groot aantal ziekten. Hoe komt het dan dat de Chinezen de boosaardige aanstichters waren van het verslaven van mensen aan opium? Waarom zijn mysterieuze opiumholen zo’n overheersend stereotiep beeld, zelfs tegenwoordig in films en tv-programma’s?
Een beetje geschiedenis
Laten we 300 jaar geleden beginnen. Engeland en het Chinese Qing-rijk hadden behoorlijk moeizame handelsbetrekkingen. De Engelsen importeerden thee, zijde, porselein en andere artikelen uit China. China was op zijn beurt behoorlijk zelfvoorzienend en alleen geïnteresseerd in wat Engels zilver. Toen hun zilvervoorraad snel slonk (omdat de Engelsen een voorliefde hadden voor thee), gingen ze op zoek naar iets anders dat de Chinezen wel wilden verhandelen. En in hun Bengaalse koloniën vonden ze opium.
Opium was al minstens duizend jaar bekend in China, maar de drug was moeilijk verkrijgbaar en werd alleen door de elite als medicijn gebruikt. Dit veranderde toen de Engelsen begonnen met het leveren van tonnen opium per jaar en met de uitvinding van het verdampen van opium, in plaats van het te eten of te mengen met tabak. Het recreatieve gebruik van opium werd meteen een wijdverspreid sociaal probleem. De keizer van Qing probeerde de handel en het gebruik van opium te verbieden en te verbieden, maar het mocht niet baten. Er waren miljoenen opiumgebruikers in China en voor Engeland was de handel veel te lucratief om te stoppen.
China’s pogingen om opium te verbieden leidden tot de Opiumoorlogen in het midden van de 19e eeuw. China werd echter verslagen en vernederd in beide oorlogen. De resultaten van deze oorlogen waren een grote afname van de macht van de Qing-keizer, een bloeiende en gedwongen gelegaliseerde opiumhandel, plundering en verbranding van de koninklijke zomerpaleizen door Engels-Franse troepen en Hong Kong dat een Britse kolonie werd.
China werd gedwongen om zijn grenzen open te stellen voor handel. Dit leidde tot de groei van Chinatowns en Chinese gemeenschappen in het buitenland. Het grootste aantal Chinese immigranten kwam bijvoorbeeld naar de Verenigde Staten om aan de spoorwegen te werken of om hun fortuin te zoeken tijdens de Gold Rush.
Met de toestroom van Chinese arbeiders in de 19e eeuw kwamen natuurlijk ook hun sociale gewoonten van opium roken en opiumkroegen. De meeste opiumkroegen werden gerund en bezocht door Chinezen en bevonden zich in de buurt waar de Chinezen woonden en werkten. Maar ook Franse zeelieden en expats brachten de gewoonte van het opium roken mee uit hun eigen koloniën in Indochina. Het roken van opium kreeg een mysterieus imago door de exotisch uitziende immigranten en de geromantiseerde verhalen die werden meegebracht uit verre kolonies.
De opiumkit
Opiumkits waren onhandig en te groot om mee te nemen en verslaafden wilden vaak een privéplek om te roken.
Er was een groot verschil in het roken van opium tussen de eliteleden van samenlevingen en armere arbeiders. De zeer rijken hadden vaak een privé rookkamer in hun eigen huis en een bediende die de opium voor hen bereidde. Opiumkroegen kwamen tegemoet aan alle lagen van de samenleving, maar verschilden sterk in inrichting en bedienden. Rijke opiumholen hadden uitgebreide bedden, ingewikkeld gesneden opiumkits en veel vrouwelijke bedienden die de pijpen klaarmaakten. In goedkope opiumholen lagen de rokers op een matje of deelden ze bedden en brachten ze hun eigen kit mee. Vaak hielpen begeleiders bij het klaarmaken van de pijpen omdat de bereiding van opium voor verdamping nogal moeilijk was. Deze goedkopere etablissementen richtten zich vaker op buitenlanders dan de duurdere.
Opiumrokers lagen op hun zij terwijl ze opium bereidden en rookten. Een opiumkit bestond uit een dienblad, een pijp, een opiumdoos, een lamp en keukengerei om de opium te bereiden. Als ze rijk genoeg waren, gingen ze op een bed liggen dat stilte en privacy bood omdat opiumgebruikers gevoelig waren voor harde geluiden en stress. Een opiumbed had drie verhoogde zijkanten die ervoor zorgden dat er geen tocht was om de vlam van de opiumlamp te beroeren en het roken te onderbreken.
Ze rustten hun hoofd op een hard, dik kussen. Een opiumkussen was vaak gemaakt van hout, leer of porselein. Houten en leren kussens waren rechthoekig en zagen eruit als eenvoudige neksteunen, terwijl de porseleinen kussens ingewikkelde ontwerpen hadden. Kussens in de vorm van katten, engelen of zelfs baby’s waren erg populair. Ook al is porselein hard, na een paar keer roken uit de opiumpijp voelde de roker zich alsof zijn hoofd op een wolk lag. Het koele porselein was een aangename verademing voor de verhitte huid. Vierkante opiumkussens van keramiek werden in China gemaakt en vaak geëxporteerd naar commerciële opiumholen in overzeese Chinese gemeenschappen in Noord-Amerika of Europa. Het ene uiteinde is vaak versierd, het andere uiteinde heeft een opening waar de roker zijn portemonnee in kon doen. Als alle waardevolle spullen erin zaten, werd de kant met de opening tegen de muur gedrukt terwijl het hoofd op het kussen rustte. Zo werden waardevolle spullen veilig opgeborgen terwijl de eigenaar dronken was.
Opiumpijpen werden in vele soorten materialen en in uitgebreide of eenvoudige ontwerpen gemaakt. Blijkbaar hadden rokers persoonlijke meningen over de beste smaak van opium met pijpen gemaakt van bepaalde materialen.
Opium Oudheden
Maar de Britse autoriteiten wisten van opiumverslaving en de gevaren ervan voor de samenleving, ook al zetten ze hun opiumhandel in het Oosten voort. Geld was belangrijker dan moraal, tenminste totdat ze zich zorgen begonnen te maken over het kwaad van opium voor hun eigen mensen. Ze probeerden het roken van opium in te dammen door etnische beperkingen op te leggen aan het gebruik ervan, zodat de blanke bevolking niet besmet zou raken door de gewoonte. Vanwege de lage status van Chinese en Indiase immigranten werden hun gewoonten en opiumholen in de media afgeschilderd als plaatsen van ondeugd, dodelijke overdoses, geweld en gokken die de blanke bevolking konden corrumperen. Deze portretten schetsten Londen als het broeinest van opium roken in Europa, wat bijna een complete fantasie was, geschreven om de Victoriaanse bevolking te schandaliseren en de meningen over het ‘gele gevaar’ te polariseren. Om mensen af te schrikken van opiummisbruik, dwongen Europese en Amerikaanse autoriteiten een volledig verbod op opium af. Er volgden hardhandige acties en de sociale gewoonte van het opium roken raakte in verval.
Overgebleven geschiedenis
Tegenwoordig is het heel moeilijk om een originele opiumpijp of opiumkit te vinden. Een enorme hoeveelheid opiumkits is vernietigd tijdens het aanpakken van verslaving in het Westen en in China. Wat overblijft van het opiumroken zijn vooral oude, privé opiumkits uit Indochinese kolonies, de inrichting van holen, zoals bedden en kussens, en geromantiseerde verhalen en horrorverhalen over deze oosterse gewoonte.
Deze kleine en vaak over het hoofd geziene voorwerpen dragen veel geschiedenis met zich mee. We hebben op onze reizen geen decoratieve opiumpijpen of -sets gevonden, maar wel een paar hele coole opiumkussens. Natuurlijk is niemand nu geïnteresseerd in een onverzettelijk aardewerken kussen, maar ze zijn nog steeds erg leuke decoratieve accenten in een interieur. Wij gebruiken ze het liefst als kaarsenhouders of potpourri potjes! Op deze manier kan elk modern interieur een beetje van de unieke geschiedenis van de opiumholen met zich meedragen.
Ontdek de geschiedenis met de Zijderoutecollectie
De Zijderoutecollectie biedt een zorgvuldig samengestelde selectie van kunstvoorwerpen die de verhalen vertellen van wereldwijde handel en culturele uitwisseling. Deze voorwerpen zijn meer dan alleen decoraties; het zijn gespreksonderwerpen die het verleden met het heden verbinden. Registreer voor een account om ons volledige assortiment historische artefacten te verkennen en ontdek hoe ze diepte en karakter kunnen toevoegen aan je interieur.